Hoe fataal is een gebrek in een inschrijving?
Als we de wereld van het aanbesteden bondig moeten omschrijven dan is aanbesteden gereguleerde inkoop en het aanbestedingsrecht is formaliteitenrecht. Er bestaat binnen het aanbestedingsrecht maar beperkte manoeuvreerruimte voor aanbestedende diensten indien een ondernemer een gebrekkige inschrijving heeft ingediend of de invulinstructies in de aanbestedingsleidraad, die zijn voorzien van een knock-out karakter, niet heeft opgevolgd. Met enige regelmaat komt het voor dat een ondernemer ongeldig inschrijft op een aanbesteding doordat hij per ongeluk een fout maakt in zijn inschrijving. Dreigt bij een gebrekkige inschrijving van een ondernemer automatische uitsluiting van de inschrijving of dient de aanbestedende dienst een gelegenheid tot herstel te bieden?
Uitgangspunten binnen het aanbestedingsrecht
Het uitgangspunt is dat een aanbestedende dienst bij de beoordeling van inschrijvingen moet uitgaan van de inschrijvingen zoals deze bij het sluiten van de inschrijvingstermijn zijn ontvangen. De aanbestedingsbeginselen van gelijke behandeling (voor ondernemers) en transparantie (doorzichtigheid van de aanbestedingsprocedure) verzetten zich in beginsel tegen de mogelijkheid dat een ondernemer zijn inschrijving nadien nog wijzigt of aanvult. Onderhandelingen door de aanbestedende dienst met ondernemers zijn na de fatale inschrijvingstermijn niet toegestaan. Dit zou namelijk de eerlijke competitie en mededinging tussen de deelnemende ondernemers ernstig verstoren.
Deze uitgangspunten staan er echter niet aan in de weg dat in uitzonderlijke gevallen een uitzondering op deze uitgangspunten binnen het aanbestedingsrecht wordt gemaakt en inschrijvingen kunnen worden verbeterd of aangevuld. Dit gebeurt met name indien inschrijvingen een eenvoudige precisering nodig hebben, of om kennelijke materiële fouten recht te zetten. Deze wijziging mag er niet toe leiden dat in werkelijkheid een nieuwe inschrijving wordt voorgesteld. Dit betekent dat herstel kan worden toegestaan in gevallen waarin boven elke twijfel is verheven dat sprake is van een kennelijke verschrijving, maar waarin vervolgens ook objectief kan worden vastgesteld wat door de ondernemer wel was bedoeld.
Het maken van een dergelijke uitzondering is echter uitgesloten in het geval dat er informatie ontbreekt die op straffe van uitsluiting moet worden verstrekt.[1] Wanneer dus vast staat dat de eis zoals beschreven in de aanbestedingsleidraad (bijvoorbeeld het toevoegen van een aantal referenties) waaraan de inschrijving niet voldoet het karakter heeft van knock-out eis (waarschuwingssysteem voor ondernemers) dient de inschrijving van verdere beoordeling te worden uitgesloten. Een potentieel verweer van de ondernemer kan zijn dat het later toevoegen van de referenties de inschrijving niet wijzigt en ook niet andere deelnemende ondernemers en de mededinging negatief zal beïnvloeden. Dit is echter niet toereikend om de ondernemer een gelegenheid tot herstel te bieden. Wanneer de aanbestedingsleidraad is voorzien van een eis met een knock-out karakter (en de strenge sanctie hierop: uitsluiting) dan dient de aanbestedende dienst de aanbestedingsleidraad strikt na te leven en de ondernemer van verdere deelname aan de aanbestedingsprocedure uit te sluiten. Een aanbestedende dienst dient immers nauwgezet de door hemzelf vastgestelde criteria in acht te nemen.
Is de aanbestedende dienst van oordeel dat uitsluiting niet gewenst is (bijvoorbeeld omdat de ondernemer zeer lage tarieven voor de dienstverlening heeft aangeboden en dit een prachtig inkoopresultaat voor de aanbestedende dienst oplevert) dan handelt zij in strijd met het gelijkheidsbeginsel. Het gelijkheidsbeginsel laat het niet toe dat een opdracht wordt gegund aan een ondernemer die een ongeldige inschrijving heeft gedaan.
Wat verstaat men onder een eenvoudige precisering of kennelijke materiële fout?
Wat exact onder een eenvoudig precisering of kennelijke materiële fout wordt verstaan is nogal een grijs gebied binnen het aanbestedingsrecht, vooral wanneer de aanbestedingsleidraad niet is voorzien van een eis met een knock-out karakter en de sanctie (uitsluiting) daarop. In deze situatie volgt niet automatische uitsluiting van de inschrijving, maar geldt de vraag of het gebrek een eenvoudige precisering of kennelijke materiële fout betreft en de wijziging er niet toe leidt dat een nieuwe inschrijving wordt voorgesteld. Wanneer dergelijke omstandigheden niet aanwezig zijn, zal herstel van gebreken niet mogelijk zijn. Het per abusievelijk hanteren van een verkeerde datum bij een referentieproject is een klassiek voorbeeld van een eenvoudig te herstellen gebrek, waarvan objectief kan worden vastgesteld dat zij dateert van voor het einde van de fatale inschrijvingstermijn